στην 9η Συνάντηση Εκπαιδευτών του EFTA-TIC

Η 9^η Συνάντηση των Εκπαιδευτών του EuropeanFamilyTherapyAssociation– TraininginstituteChamber πραγματοποιήθηκε στις 27 -27 Σεπτεμβρίου 2015 στο Βελιγράδι με θέμα «Αγκαλιάζοντας τη Νέα Γνώση: Εκπαίδευση για Απαρτιωτικές και Καινοτόμες Συστημικές Πρακτικές». Από την Ελλάδα τα εκπαιδευτικά κέντρα που συμμετείχαν ήταν το ΑΚΜΑ (Αθηναϊκό Κέντρο Μελέτης του Ανθρώπου) από την Αθήνα και το Εργαστήριο Συστημικής Σκέψης και Εκπαίδευσης από την Κρήτη.

Εμμένοντας στο ενδιαφέρον μας για το ‘Απρόβλεπτο στην Ψυχοθεραπεία’ και μετά το επιτυχημένο σχετικό συμπόσιο που οργανώσαμε το Νοέμβριο του 2014, επιλέξαμε να συμμετέχουμε σε αυτή τη συνάντηση εκπαιδευτών με ένα εργαστήριο (workshop) που δίνει έμφαση στην ‘Αρχή της Αβεβαιότητας’ ως αναπόσπαστο στοιχείο κάθε εκπαιδευτικής ή/και θεραπευτικής διαδικασίας. Το workshopείχε ως εκ τούτου τίτλο “DoesTheTherapistPlayDice?” και πραγματοποιήθηκε από τους Παναγιώτη Χρυσό (Ψυχίατρος, Διευθυντής Εργαστηρίου Συστημικής Σκέψης & Εκπαίδευσης), Έφη Καραγιάννη (Ψυχολόγος, Επιστημονικός Συνεργάτης Εργαστηρίου), Αγγελική Μηλιαράκη (Ψυχολόγος, εκπαιδευόμενη) και Ιωάννα Κολοκυθά (Ψυχολόγος, εκπαιδευόμενη).

Σημείο αφετηρίας για την οργάνωση του workshopαποτέλεσε ο προβληματισμός της δυνατότητας / αναγκαιότητας εισαγωγής της Θεωρίας του Χάους στην ψυχοθεραπεία:

Τα κοινωνικά φαινόμενα όπως και τα φυσικά φαινόμενα δεν παρουσιάζουν αναγκαστικά μια ομαλή, ομοιόμορφη προοδευτική τροχιά στην πορεία τους. Αντίθετα μπορούν να μεταβαίνουν απότομα από φάσεις ηρεμίας σε φάσεις αναπάντεχου στροβιλισμού. Στα ανθρώπινα συστήματα, σκέψεις, συναισθήματα και συμπεριφορά παρουσιάζουν μια ιδιαίτερη δυναμική όψη και μια αφάνταστη πολυπλοκότητα με την τυχαιότητα να κυριαρχεί. Η τυχαιότητα του χθες αποφασίζει σε καθοριστικό βαθμό τι θα συμβεί σήμερα και το τι θα συμβεί αύριο αποφασίζεται από την τυχαιότητα του σήμερα.

Και ενώ το απρόβλεπτο αποτελεί ένα εγγενές χαρακτηριστικό των ανθρωπίνων συστημάτων, οι ανθρωπιστικές επιστήμες και η ψυχολογία μεταφέρουν μέσα τους το σπόρο της πρόβλεψης και της ανάγκης για ισορροπία. Σε μεγάλο βαθμό υιοθετούν την πεποίθηση πως η άγνοια οφείλεται σε έλλειψη πληροφοριών και απαιτεί μείωση της αβεβαιότητας. Αυτό παρατηρείται από την αρχή της ίδρυσής τους, λόγω της ανάγκης τους να διαφοροποιηθούν από τη μυθολογία και τη μεταφυσική και να αποκτήσουν τον τιμητικό τίτλο της ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ (παραδοσιακά = μετρήσεις, πρόβλεψη, έλεγχος).

Αν φύγουμε από το χώρο των επιστημών και εστιάσουμε στον τρόπο με τον οποίο αποκωδικοποιούμε την καθημερινότητά μας, ομοίως παρατηρούμε ότι η Θεωρία του Χάους δεν βρίσκει μεγάλη απήχηση. Βασικοί παράγοντες κοινωνικοποίησης (όπως λ.χ. η οικογένεια και το σχολείο) εκπαιδεύουν συνήθως τα άτομα στην αναζήτηση ή διεκδίκηση μιας ζωής λίγο-πολύ αναμενόμενης, δίχως διακυμάνσεις, εκπλήξεις, ανατροπές, και αστάθμητους παράγοντες. Ο τυχοδιωκτισμός και το ζην επικινδύνως είναι στοιχεία που καμία σύγχρονη κοινωνική δομή και συνθήκη δεν επικροτεί ως αναγκαία για την πορεία μας. Αντιθέτως μεγαλώνουμε με τα καθιερωμένα μότο «της καλής μόρφωσης», «της σίγουρης δουλειάς», «της σταθερής σχέσης», της «ευτυχισμένης οικογένειας». Αναπαράγουν έτσι τη διαχρονική ανθρώπινη ψευδαίσθηση της τάξης και της ισορροπίας, κάτι που αποτελεί μια αμιγώς θεωρητική κατάσταση. 

Εάν λοιπόν η κοινωνία μας αναπαράγει αυτή τη ψευδαίσθηση της τάξης, δεν θα πρέπει να μας εκπλήσσει το γεγονός πώς ένα κοινό στοιχείο σε ό,τι ονομάζουμε ψυχοπαθολογία είναι η απώλεια του ελέγχου. Η ψυχοπαθολογία θα μπορούσε να αποκωδικοποιηθεί σε όρους ελέγχου:

• Απώλεια ελέγχου των συναισθημάτων στην κατάθλιψη.
• Απώλεια ελέγχου των σκέψεων στην ψύχωση.
• Απώλεια ελέγχου συμπεριφοράς ή απώλεια ελέγχου στις σχέσεις.

Κατά συνέπεια το αίτημα στη θεραπεία αποκωδικοποιείται τις περισσότερες φορές σε όρους ανάγκης για έλεγχο, ασφάλεια ή πρόβλεψη. Από την άλλη πλευρά η ίδια η θεραπευτική πρακτική εμπεριέχει αυτή την ανάγκη για έλεγχο. Π.χ. το ασφαλές θεραπευτικό πλαίσιο, το θεραπευτικό συμβόλαιο, τα όρια στη θεραπεία. Μοιάζει σαν θεραπευτής και θεραπευόμενος να συγκατασκευάζουν, να συνθέτουν τη ΜΟΥΣΙΚΗ ΤΗΣ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ στους ρυθμούς της οποίας θα χορέψουν.

Η μη αποδοχή της αβεβαιότητας και η αναζήτηση της ασφάλειας είναι και το βασικό αίτημα που στέλνει πτυχιούχους και αδειούχους ψυχολόγους ή άλλους ειδικούς ψυχικής υγείας στα Τετραετή Προγράμματα Εκπαίδευσης στη Συστημική Ψυχοθεραπεία (των οποίων σημειωτέων τα πρότυπα και οι ώρες ολοένα και αυξάνουν). Τι ζητούν οι εκπαιδευόμενοι ερχόμενοι σε εμάς: να εκπαιδευτούν εντατικά σε μία ψυχοθεραπευτική προσέγγιση, ώστε να μάθουν καλά θεωρία και τεχνικές, για να ερμηνεύουν σωστά και να παρεμβαίνουν με επιτυχία στα περιστατικά που θα έχουν. Όσο πιο αναλυτικό είναι το πρόγραμμα σπουδών που τους παρουσιάζουμε, όσο πιο πολλές αναφορές σε τεχνικές και βήματα έχει, όσο πιο πολλές κατηγοριοποιήσεις παρουσιάζει (π.χ. οικογένεια σε διαζύγιο, αρρώστια και οικογένεια, κ.τ.λ.), τόσο πιο δελεαστικό γίνεται για εκείνους. Με άλλα λόγια αυτό που φαίνεται να αναζητούν είναι η «Χρυσή Συνταγή της Επιτυχία» στο έργο τους.

Τι θα γινόταν άραγε αν τους παρουσιάζαμε ένα συνοπτικό πλάνο σπουδών, λιγότερο συστηματοποιημένο, με περισσότερες ασάφειες και ερωτηματικά; Θα ήταν το ίδιο πρόθυμοι να μας εμπιστευθούν την εκπαίδευσή τους; Θα υπερίσχυε σε αυτή τη φάση η επιθυμία τους για εξερεύνηση της ανάγκης τους για ασφάλεια;

Αφού λοιπόν προσεγγίζουμε το κομμάτι της εκπαίδευσης στη Συστημική Οικογενειακή Ψυχοθεραπεία δανειζόμενοι όρους από τη Θεωρία της Προσκόλλησης, το ζητούμενο μάλλον είναι πως θα ‘αναθρέψουμε’ Ασφαλώς Προσκολλημένους Θεραπευτές. Θεραπευτές δηλαδή που θα εισέρχονται στο απαιτητικό θεραπευτικό πλαίσιο έχοντας εξισορροπήσει την ανάγκη τους για εγγύτητα προς την πηγή ασφάλειας (τη θεωρία) με την διάθεσή τους για εξερεύνηση. Το πρώτο σκέλος είναι ίσως πιο εύκολο να επιτευχθεί, αφού ανταποκρίνεται και στο αρχικό αίτημα των εκπαιδευόμενων. Πώς όμως επιτυγχάνεται παράλληλα και το δεύτερο σκέλος, η εισαγωγή δηλαδή της αμφισβήτησης, της αβεβαιότητας, της δημιουργικότητας, της καινοτομίας, της διάθεσης για εξερεύνηση και παιχνίδι; Πώς θα μπορέσουμε να εισάγουμε τους ήδη εκπαιδευμένους στη βεβαιότητα εκπαιδευόμενους θεραπευτές στην αρχή της αβεβαιότητας, ώστε να αγκαλιάσουν και να συμφιλιωθούν με το απρόβλεπτο;

Το workshopπου πραγματοποιήσαμε σε αυτή τη συνάντηση επικεντρώθηκε στη βιωματική επεξεργασία των παραπάνω προβληματισμών.